تداوم محرومیت ایران از سیستم‌های مالی غربی، این کشور را به سوی استفاده از رمزارزها به‌عنوان راه‌حل جایگزین سوق داده است. بیت کوین، با ماهیت غیرمتمرکز و مقاوم در برابر سانسور، به گزینه‌ای نیمه‌رسمی برای انجام تسویه‌های بین‌المللی تبدیل شده است.
بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، استخراج‌کنندگان دارای مجوز، بیت کوین استخراج‌شده را مستقیماً به بانک مرکزی ایران فروختند و در نتیجه، ذخایر ارزی قابل‌توجهی را در میانه فشار تحریم‌ها تأمین کردند. حجم پردازش تراکنش‌های رمزارزی در ایران به چندین میلیارد دلار در سال رسید و امکان تجارت بدون وابستگی به دلار آمریکا را فراهم ساخت.
رویکرد دولت ایران نسبت به رمزارزها، از ممنوعیت‌های شدید در حوزه استخراج تا پذیرش تحت نظارت، دستخوش تغییر شده است. نمونه بارز این روند، راه‌اندازی API رسمی بانک مرکزی در دی‌ماه ۱۴۰۳ (ژانویه ۲۰۲۵) است که دوباره امکان تبدیل ریال به رمزارز را فراهم می‌کند.
این اقدامات نشان‌دهنده تلاشی برای ایجاد تعادل میان واقع‌گرایی اقتصادی و کنترل حاکمیتی است؛ جایی که تمرکز دولت دیگر بر سرکوب فعالیت‌ها نیست، بلکه بر استفاده مالیاتی و تحریم‌گریزی از رمزارزها متمرکز شده است.
چالش انرژی و گسترش فعالیت‌های پنهان
چرخش دیجیتال ایران، بهای سنگینی برای زیرساخت انرژی کشور داشته است. تخمین زده می‌شود که مصرف برق مربوط به استخراج بیت کوین (چه مجاز و چه غیرقانونی) حدود ۱۰ درصد یا بیشتر از کل تولید برق کشور باشد. براساس برآوردها، مصرف برق استخراج رمزارزها در ایران بین ۶۰۰ مگاوات تا حتی ۲۰ درصد ظرفیت کلی تولید گزارش شده است. این وضعیت، در کنار زیرساخت‌های فرسوده و کمبود مزمن سوخت، باعث خاموشی‌های سراسری شده و خسارات اقتصادی عظیمی به بار آورده است. به همین علت برای پیگیری قیمت لحظه ای بیت کوین و تحلیل روندهای بازار، شناخت عوامل سیاسی و اقتصادی تأثیرگذار اهمیت زیادی دارد.
فعالیت‌های مجاز با تعرفه‌های برق سنگین و الزام فروش به دولت مواجه‌اند؛ به همین دلیل، بسیاری از فعالان این حوزه دستگاه‌های استخراج را در ساختمان‌های مسکونی مستقر کرده‌اند. هم‌زمان، دولت نیز اقدامات سخت‌گیرانه‌تری برای شناسایی و توقیف این تجهیزات به‌کار گرفته، اما استخراج پنهانی همچنان در مقیاس گسترده ادامه دارد.
فرصت‌های اقتصادی در برابر شکنندگی ساختاری
فرصت‌ها:
- تأمین ارز خارجی: فروش بیت کوین توسط فعالان مجاز، منبع مهمی برای تأمین ارز در شرایط سقوط ارزش ریال فراهم کرده است.
- جذب جوانان و توسعه فناوری: سیاست‌های کنونی، امکان نوآوری در فین‌تک، صدور مجوز استخراج در این حوزه را فراهم می‌کند.
- معاملات تهاتری فرامرزی: طرح ریال دیجیتال در کنار همکاری با روسیه برای عرضه استیبل‌کوین‌های پشتوانه‌دار با طلا، مسیری جایگزین برای دور زدن سوئیفت و تحریم‌ها ارائه می‌دهد.
تهدیدها:
- فروپاشی شبکه برق: قطعی‌های مکرر برق، با استخراج غیرقانونی ارتباط مستقیم دارد.
- نوسانات مقرراتی: تغییرات در قوانین می‌تواند ناگهانی باشد. در خرداد ۱۴۰۳ (ژوئن ۲۰۲۴)، دسترسی ریالی صرافی‌ها مسدود شد، اما در دی‌ماه همان سال، دسترسی API برای تبدیل ریال به رمزارز تا حدودی بازگشایی شد.
- واکنش‌های ژئوپلیتیک: تحریم‌های غربی به‌طور مستقیم کیف‌پول‌های وابسته به ایران را هدف قرار داده‌اند. جریان بیت کوین ایران ممکن است تحت فشار بیشتری نسبت به نقل‌وانتقالات رسمی بانکی قرار گیرد.
دو روی سکه بیت کوین در اقتصاد ایران
بیت کوین در اقتصاد دیجیتال ایران، به ابزاری حیاتی برای مقابله با تحریم‌ها و تقویت تجارت خارجی بدل شده است؛ اما در عین حال، چالش‌هایی ساختاری، مانند فشار بی‌سابقه بر شبکه برق و افزایش فعالیت‌های غیرقانونی را نیز به‌دنبال داشته است. در حالی که دولت تلاش می‌کند از فرصت‌های رمزارزها برای افزایش درآمد ارزی، توسعه فناوری و دور زدن محدودیت‌های بین‌المللی بهره ببرد، باید میان بهره‌گیری اقتصادی و حفظ ثبات زیرساختی توازن برقرار کند. آینده بیت کوین در ایران، به میزان موفقیت در مدیریت این تعارض‌ها و واکنش به فشارهای جهانی بستگی خواهد داشت.
